L – I try to imbue my work with a sort of interiority
Father – Interiority! So you paint … inside?
L – Well, inside my head. So a landscape would attempt to express how I feel at that time. Lonely, joyous, worried, sad.
Mother – That sounds very interesting. Like that painting of that girl, sitting in a field, looking at a house!
L – Christina’s World, Wyeth! Yes. Exactly.
L – But without people.
Father – Uh… How can a picture of a field be sad without a sad person looking sad in the field?
L – That’s an interesting problem. I. Yeah, I-I-I-I-I… I struggle with that.

I’m Thinking of Ending Things, Netflix, rond minuut 35

Films van Charlie Kaufman kijken – in het bijzonder de films die hij ook regisseerde, maar ook een flink aantal van de films die hij alleen schreef – is beklemmend, omdat hij als geen ander weet om je te laten voelen hoe het is in iemand anders z’n hoofd. Zijn hoofd, specifiek, in Adaptation: een aanpassing van het boek The Orchid Thief van Susan Orlean waarin hij zichzelf (en zijn fictieve broer Donald Kaufman) opvoert, en zijn worstelingen met het aanpassingsproces tot in detail openbaart.

In Eternal Sunshine of the Spotless Mind zitten we het grootste gedeelte van de film in het hoofd van Joel. In Being John Malkovich weten mensen zich via een klein deurtje toegang te verschaffen tot het hoofd van John Malkovich.

De films die Kaufman zelf regisseerde hebben niet een dergelijke metafoor, maar plaatsen je op haast claustrofobische wijze in de leefwereld van de hoofdpersoon. Caden Cotard, de hoofdpersoon van Synecdoche, New York, is een theatermaker die obsessief bezig is met een stuk over zijn eigen leven. Hij komt geheel vast te zitten in het stuk, dat geleidelijk uitmondt in een soort solipsistisch Droste-effect. Voor Michael Stone, de hoofdpersoon uit Anomalisa, hebben alle andere mensen in de wereld – behalve eventjes één vrouw – dezelfde stem.

I’m Thinking of Ending Things lijkt in eerste instantie het perspectief te kiezen van de jonge vrouw gespeeld door Jessie Buckley. Het is haar voice-over die de film opent. Maar heet ze nu Lucy, Lucia of Louise? Is ze bioloog, of dichter, of schilder, of natuurkundige? Uiteindelijk blijkt de film perfect in het rijtje hierboven te passen: ook deze film toont vooral de innerlijke wereld van één persoon. Een persoon die waarschijnlijk iets teveel in het eigen hoofd ronddoolt.

Het is daarom verleidelijk om het werk van Kaufman weg te zetten als navelstaarderig, narcistisch. Door zijn films krijg je een glimp van hoe het moet zijn om in zijn hoofd te leven. Echt prettig toeven is het daar niet. Veel van zijn personages zijn kunstenaars. Geen van hen is ooit tevreden.

Zou Kaufman dat wel zijn?

Ik vraag me af of Kaufman in die dialoog over schilderen uit I’m Thinking of Ending Things niet stiekem een soort artist’s statement heeft gestopt. En een bekentenis. Dat zijn films een poging zijn tot ‘interiority’: een poging om via kunst een gevoel over te brengen. Maar dat hij ermee worstelt hoe je dat kan doen zonder het meisje in het veld van Wyeth. Zonder de personages die haast compulsief hun eigen gedachten spuwen. Zonder de hele tijd andere kunst – liedjes uit Oklahoma!, een gedicht van Eva H.D., een recensie van Pauline Kael, een scène uit A Beautiful Mind – te citeren, om de gevoelens te ‘lenen’ die die kunst weet op te roepen.

I’m Thinking of Ending Things is een beklemmende, niet geheel bevredigende ervaring als film. Maar als inzicht van de worsteling van een kunstenaar om gevoelens op te roepen is hij ronduit fascinerend.