#ophef, afgelopen week: schrijfster Lionel Shriver gaf een bewust provocatieve speech op een literair festival in Brisbane over wat schrijvers wel en niet mogen schrijven. Nou ja, zij verzette zich eigenlijk tegen elk voorschrift dat een fictieschrijver beperkt – omdat iedereen ook gewoon een sombrero op zou moeten kunnen zetten.

Het was een stilistisch goed geschreven speech met bijzonder verwarde logica, waarbij allerlei verschillende dingen op één hoop werden geveegd en de ene strovrouw na de andere werd opgetrokken. Voor interessante analyses kan ik onder andere verwijzen naar de door The Guardian verzamelde reacties; naar dit stuk dat Jia Tolentino schreef voor de New Yorker; en naar deze discussie op Flavorwire.

Zelf wil ik het vooral hebben over het dilemma dat Shriver, tussen allerlei andere dingen in, schetst. Als je je als witte (heteroseksuele, cigender, etc. etc.) schrijver beperkt tot de witte wereld die je kent kan je – zie Dunham, Lena – het verwijt krijgen dat je niet genoeg doet om een diverse wereld te tonen. Als je echter wél mensen met een andere huidskleur (een andere geaardheid, een andere religie, etc. etc.) toont loop je het risico beschuldigd te worden van tokenisme en/of stereotypering.

Één oplossing is om je wereld misschien iets minder wit te maken. Toch is dat soms – bijvoorbeeld in een land dat zo sterk gesegregeerd is als Nederland – makkelijker gezegd dan gedaan. Ik heb bijvoorbeeld vrijwel geen niet-witte collega’s en bleek bij de buurt-BBQ tot mijn schrik in een vrijwel geheel witte buurt te wonen. Het is dat ik toch wel een aantal expats ken en dat ik voor nog enigszins diverse publicaties werk, want anders leefde ik echt in een volledig witte wereld. Expres mijn best doen om bevriend te raken met niet-witte mensen zou ook een beetje exploitatief voelen – en straks wordt ik nog iemand die “ik heb ook zwarte vrienden!” zegt.

De tweede oplossing is accepteren dat je, als je personages schrijft die niet op jezelf lijken, onder de loep zal worden gelegd, en dat je dus beter je best zal moeten doen. Dat betekent, zoals Shriver aanstipt, dat je je geremd kan voelen. Maar is dat zo slecht? Een vriendin maakte laatst het punt dat stereotypen en andere luiheidsmiddelen onterecht alleen worden bekeken vanuit het perspectief van “politieke correctheid”, terwijl ze ook gewoon een kwaliteitsprobleem zijn. Shriver ziet totale vrijheid als noodzaak voor een fictieschrijver, maar dat is een misvatting: als schrijver wordt je voortdurend geremd door allerlei overwegingen om het best mogelijke verhaal op de best mogelijke manier te schrijven. Je kan het moeten nadenken over hoe je niet-witte mensen neerzet zien als een beperking, maar ook als een manier om domweg betere boeken te schrijven.

De derde oplossing, ten slotte, is om kritiek in zijn context te zien. Natuurlijk zit er een morele dimensie aan beschuldigingen van “cultural appropriation” en stereotypering die andere vormen van literaire kritiek meestal niet hebben. Toch is kritiek over of je/hoe je niet-witte personages neerzet aan het einde van de dag gewoon kritiek – woorden als antwoord op jouw woorden. Shriver zal er geen boek minder om publiceren. Er zullen zat (witte) recensenten zijn die haar vorm van provocatie op prijs stellen. Zoals ze in de speech ook beschrijft voert ze in The Mandibles een zwarte vrouw op die vanwege dementie aan een halsband rond moet worden geleid. De kritiek die ze hiervoor kreeg zal deels tot deze speech hebben geleid. De meeste recensies in toonaangevende kranten en bladen waren echter positief. Kortom: Lionel Shriver klaagt over overgevoeligheid van mensen die zich volgens haar teveel een identiteit aanmeten, maar wie is hier nu lichtgeraakt?

Ik heb al tijden geen fictie geschreven – misschien moet ik daar maar dankbaar om zijn. Toch krijg ik er van het hierboven geschetste dilemma wel zin in. Je kan de situatie die Shriver ziet namelijk behandelen als een probleem. Maar je kan het ook zien als een uitdaging.