Het examen kunst vwo 2016 bestond uit drie onderdelen: Vrouwen in de kunst, Wraakgodinnen, en Man of vrouw. Bij het LAKS werd de volgende klacht gedeponeerd: “Dit hele examen ging over vrouwen en hun invloed op de maatschappij. Het was een soort feministisch manifest. Naast dat het veel te veel over eendezelfde onderwerpen ging hoort dit eerder thuis in de LINDA. Als man heb je een achterstand: het vereist meer inlevingsvermogen dan kennis over de stof.” (bron)

Laten we dat eens zin voor zin ontleden.

De eerste zin is op zich redelijk feitelijk: “Dit hele examen ging over vrouwen en hun invloed op de maatschappij.” In het eerste onderdeel wordt inderdaad hier aandacht aan besteed. Het gaat over de “bazigheid en grote bedrijvigheid” van Nederlandse vrouwen in de Gouden Eeuw; over Judith Leyster, de enige vrouwelijke meester-schilder van Haarlem in haar tijd; en over de modernere schilder Marlene Dumas.

Het tweede onderdeel gaat meer over vrouwelijke personages dan over vrouwelijke kunstenaars: onder andere over Giselle van Heinrich Heine, Medea van Pier Paolo Pasolini, en The Bride uit Kill Bill van Quentin Tarantino. Drie vrouwelijke personages, weliswaar, maar door mannen bedacht/vormgegeven. Het derde onderdeel gaat over androgynie: over hoe veranderende kledingstijlen bijvoorbeeld illustratief waren voor de emancipatie, maar ook over de gender-bending van David Bowie en Stromae.

Als we de uitspraak van de klager dus fact-checken komen we uit op “redelijk waar”: gender en vrouwenemancipatie waren zeker aanwezige thema’s, maar mannelijke kunstenaars waren nog steeds flink vertegenwoordigd. Bovendien gaat “gender” net zoveel over mannelijkheid als over vrouwelijkheid: alleen als je mannelijkheid als “neutraal” ziet is het iets uitgesproken vrouwelijks.

Volgende zin “Het was een soort feministisch manifest”. De onderliggende aanname hier is: als het over vrouwen gaat kan dat nooit per ongeluk zijn (omdat vrouwen tenslotte de helft van de bevolking) zijn; nee, daar moet altijd ideologie achter zitten. Als het over mannen gaat daarentegen is dat geen blijk van een verborgen agenda: dat is tenslotte niet meer dan natuurlijk.

“Naast dat het veel te veel over eendezelfde onderwerpen ging” is ook een interessante opmerking. Dit suggereert namelijk dat alles dat over vrouwen gaat op één hoopje hoort. Dat terwijl ik best verschil zie tussen vrouwen als kunstenaars, vrouwen als personages die wraak uitoefenen, en mannen en vrouwen die spelen met androgynie. Ook worden aan de hand van deze thema’s heel verschillende onderwerpen binnen de kunst aangeboord: van klassieke kunst uit de Gouden Eeuw tot de foto’s van Man Ray, via de romantiek en het anti-kapitalisme van Pasolini. Maar de (vermoedelijk mannelijke) klager ziet het allemaal als één en hetzelfde onderwerp, want ja, tieten hè.

Bij “hoort dit eerder thuis in de LINDA” ga ik me eigenlijk pas echt ergeren. Volgens de klager hoort dus alle kunst die met vrouwen te maken heeft (of in ieder geval de vrij diverse in dit examen besproken voorbeelden) thuis in een vrouwenghetto dat hij makkelijk uit de weg kan gaan. Onderliggende aanname: alles wat over vrouwen gaat is alleen voor vrouwen interessant, en moet daarom netjes gelabeld worden zodat je er als nietsvermoedende man niet per ongeluk over struikelt. Het een arme jongen ermee confronteren bij een examen is natuurlijk al helemaal gemeen.

Ten slotte de meest interessante zin van de klacht: “Als man heb je een achterstand: het vereist meer inlevingsvermogen dan kennis over de stof”. Het wemelt hier van de aannames, en niet alleen omdat ik geen enkele vraag over de gemoedstoestand van een vrouw heb weten te ontwaren (zelf speuren kan hier). Dat het voor een vrouw makkelijker is een vrouw als Medea te snappen dan voor een man, bijvoorbeeld. Dat het voor een man sowieso een hele opgave is om een vrouw te kunnen snappen. Dat het voor een vrouw aan de andere kant geen uitdaging is om inlevingsvermogen te tonen voor een mannelijk personage. Dat als het over vrouwen gaat het altijd meer gaat om emotie dan om feiten. Dat “de stof” alleen neutraal getoetst kan worden aan de hand van mannelijke kunstenaars en mannelijke personages.

Eigenlijk staat deze zin me vooral tegen omdat één van de krachten van kunst juist is dat het je inlevingsvermogen stimuleert. Via een boek kan je een verhaal door de ogen van iemand anders beleven. Via het gezicht van een acteur in een film of serie kan je meeleven met een heel scala aan emoties. Via de schilderkunst kan je erachter komen hoe iemand anders de wereld ziet. Via muziek kan elke emotie worden opgeroepen.

Er is natuurlijk meer aan kunst dan alleen inlevingsvermogen, en om het examen te halen moet je van alles weten over wat postmodernisme is, over kenmerken van schilderijen, over hoe sociale aspecten kunst beïnvloeden, etc. Ik hoop voor de beste jongen dat hij – ondanks de pijnlijke blootstelling aan feministische propaganda – zijn examen heeft gehaald. Maar ik zou het helemaal niet erg vinden als inlevingsvermogen bij dit vak een exameneis zou zijn.