Vorige week verscheen opeens de eerste teaser trailer voor de Star Wars spinoff Rogue One. De eerste indruk is positief: de film speelt zich af vóór A New Hope en lijkt binnen het bestaande universum een nieuw soort verhaal te gaan vertellen. Er was ook kritiek, uit verwachte hoek: alwéér een vrouw in de hoofdrol?

In die klachten zie je hoe de anekdote regeert over de statistiek: de vorige Star Wars film, The Force Awakens, had inderdaad een vrouwelijke hoofdpersoon; de zes daarvoor echter niet. Zelfs met de nieuwe film erbij komt het totaal dus op 25% vrouwelijke hoofdpersonen – ervan uitgaande dat ook in de Galaxy Far Far Away de verhoudingen ongeveer 50-50 zijn toch niet bepaald een overweldigend succes.

De kritiek werd ook op minder expliciete manieren geuit. De teaser voelde wel erg “Hunger Games-achtig” aan, las je her en der. Indiewire was positief over de teaser, maar maakte de opmerking dat hoofdpersoon Jyn “ons wel erg doet denken aan Rey” – dat terwijl ik, op het geslacht, het Britse accent en het bruine haar na, weinig overeenkomsten zie.

Patroonherkenning is op zich heel handig. Helaas zijn wij er intuïtief niet heel goed in. Recente gebeurtenissen wegen zwaarder mee in onze oordelen, voorbeelden die onze ideeën bevestigen blijven meer bij dan voorbeelden die tegen onze ideeën ingaan, en ga zo maar door. In stukken over trends in popcultuur worden meestal maar een paar voorbeelden genoemd. Het nadeel daarvan is dat voor vrijwel elk standpunt wel een paar voorbeelden te vinden zijn.

Om échte uitspraken te kunnen doen zal je toch echt de data in moeten duiken. Dit doet bijvoorbeeld het Geena Davis Institute on Gender in Media, dat zich vooral richt op het aanbod voor kinderen. Uit hun onderzoek komt keer op keer naar voren dat er veel minder vrouwelijke dan mannelijke hoofdpersonen zijn en dat er twee keer zo veel mannelijke als vrouwelijke sprekende rollen zijn.

Polygraph, een website waar ze meestal statistische analyse doen van muziek, heeft zich nu ook op de filmwereld gestort. Ze deden al eerder een analyse op basis van de Bechdel test: of er in een film twee benoemde vrouwen zijn die met elkaar praten over iets anders dan een man.

De Bechdel-test is een soort BMI voor vrouwelijke representatie in films, met alle voor- en nadelen daarvan. Zo is BMI heel handig voor het signaleren van trends en het vergelijken van bevolkingsgroepen, ook omdat het gebaseerd is op twee makkelijke te meten grootheden, lengte en gewicht. Voor de beoordeling van de gezondheid van een individu is BMI echter slechts van heel beperkt nut: er zijn mensen met een “ongezond” BMI die gezonder zijn dan mensen met een “gezond” BMI.

Op analoge manier gebruiken veel mensen de Bechdel-test voor het beoordelen van het “feminisme” van individuele films, terwijl het daar eigenlijk niet voor geschikt is. Statistisch nut heeft de Bechdel-test echter wél. Beoordelen of een film de test haalt kan iedere kijker – en omdat het een heel lage drempel opwerpt (probeer maar eens een film te bedenken die de omgekeerde Bechdel-test níet haalt) is het des te treffender dat deze drempel voor pakweg de helft van de films toch te hoog blijkt. Uit het onderzoek van Polygraph blijkt bovendien dat je er trends mee kan signaleren: films van vrouwelijke makers halen de test beduidend vaker dan films van mannelijke makers.

Nu heeft Polygraph uitgebreider onderzoek ondernomen, waarbij ze een minder eenvoudig te meten criterium toetsten: hoeveel regels dialoog mannen en vrouwen respectievelijk hadden. Dit is nu typisch iets dat een gemiddelde kijker moeilijk kan beoordelen. Schattingen zijn zelden objectief: uit onderzoek is bijvoorbeeld gebleken dat veel mensen al inschatten dat vrouwen het gesprek “domineren” als ze maar 1/3 van de tijd praten. De werkwijze van Polygraph heeft, zoals ze zelf toegeven, grenzen (ze hanteerden een minimumdrempel van 100 woorden, en baseerden zich op scripts in plaats van op de uiteindelijk gemaakte films) – maar menselijke vooroordelen spelen bij hun beoordeling in principe geen rol.

De resultaten zijn niet heel verbazingwekkend: mannen domineren de spreektijd in de meeste films. Zelfs in films met vrouwelijke hoofdpersonen domineren vrouwen meestal niet, maar is de verdeling min of meer gelijk: The Hunger Games komt op 45% vrouwelijke dialogen, Lucy op 53%, Frozen op 43%. Rey, de vrouwelijke hoofdpersoon uit Star Wars: The Force Awakens? Die blijkt minder woorden te spreken dan (mannelijke) tegenspeler Finn, en in de hele film komen vrouwelijke personages maar uit op 28% dialoog. Het valt dus nog wel mee (/tegen), met die vrouwelijke vertegenwoordiging in de Galaxy.

Zoals Polygraph ook al aangeeft is de hoeveelheid dialoog niet alleszeggend: het geeft niet aan om wie een verhaal draait, en wát er wordt gezegd is natuurlijk ook belangrijk. Bovendien geeft Polygraph nergens aan hoe de films geselecteerd zijn: n = 2000 is voldoende om de resultaten waarschijnlijk representatief te maken, maar toch zou er door de selectie vertekening kunnen plaatsvinden.

Toch ben ik erg dankbaar voor alle gegevens die dit onderzoek beschikbaar heeft gemaakt. Het betekent dat er meer is dan alleen anekdotisch bewijs. Dat het écht zo is dat vrouwen in Hollywood naarmate ze ouder worden (letterlijk!) steeds minder te zeggen krijgen, terwijl dat voor mannen niet zo is. Dat er beetje bij beetje vooruitgang te bespeuren is, maar dat de mannen die boos zijn dat er “alweer” een Star Wars-film over een vrouw gaat zich duidelijk laten leiden door gevoelens in plaats van feiten.