Ooit was fanfiction iets van de donkere krochten van het internet. Alleen de mensen die het lazen en schreven wisten er echt van – de rest gniffelde er hoogstens over. De invloed van fanfiction is echter steeds meer zichtbaar, en het onderscheid tussen fanfiction en “gewone” fictie wordt steeds kleiner.

Fangirl van Rainbow Rowell gaat over Cather, een meisje dat fanfiction schrijft. In sommige opzichten voldoet Cather aan de clichés: ze is introvert en eenzaam, en in haar verhalen komen de tovenaarsleerling en zijn aartsvijand erachter dat ze toch liever zoenen dan vechten. Maar Rowell heeft duidelijk ook veel liefde voor fanfiction: ze kent de ritmes en de manieren van schrijven, en ze laat er bovendien geen twijfel over bestaan dat Cather echt schrijftalent heeft – al heeft ze er wat moeite mee om haar eigen werelden op te zetten, en speelt ze liever in de werelden van anderen.

Rowell vond het zelfs zó leuk om de fanfiction binnen het boek te schrijven dat ze Carry On, het door Cather geschreven verhaal, uitbouwde tot een heel boek. Een boek dat dus fanfiction is van een denkbeeldige Harry Potter-pastiche. Knap genoeg weet ze het onderscheid tussen die twee lagen duidelijk te houden. De Simon Snow-serie die ze verzon is een hommage aan Harry Potter die op subtiele wijze ook wel kritiek levert op het werk van J.K. Rowling: háár tovenaarsleerling heeft twee meisjes als beste vrienden, waarvan een half Indisch, en van háár versie van Dumbledore wordt wel duidelijk hoe onverantwoordelijk hij eigenlijk omgaat met zijn pupillen. Daarbovenop zit de fanfiction-laag, waarbij de heteronormativiteit netjes doorgeprikt wordt.

Fanfiction wordt vaak weggezet als slecht geschreven dagdromen van eenzame kattenvrouwtjes. Wat Rainbow Rowell met haar twee boeken doet is laten zien dat fanfiction schrijven (en lezen) een manier kan zijn om om te gaan met je eigen leven, maar ook om kritisch te kijken naar de fictieve werelden waar je graag in verblijft. Fanfiction-schrijvers queeren en becommentariëren vaak de media waar ze fan van zijn: fanfiction schrijven is een teken van liefde, maar die liefde is meestal niet blind.

Daarbij lijkt de invloed van fanfiction steeds meer door te dringen. Een theorie over de seksuele oriëntatie van Poe Dameron was vroeger beperkt gebleven tot AO3 en fanfiction.net, maar schopt het nu tot The New Statesman (in een artikel geschreven door Elizabeth Minkel, die in haar nieuwe nieuwsbrief The Rec Center linkt naar zowel artikelen over fandom als naar leuke fanfiction) en leidt tot serieuze discussie in The Telegraph.

Opvallend ook is dat er haast geen definitie te bedenken is voor fanfiction waar niet ook veel “legitieme” fictie onder valt. Het klassieke voorbeeld is Wide Sargasso Sea van Jean Rhys, dat Jane Eyre vertelt uit het perspectief van de “madwoman in the attic” Bertha Mason, en daarbij de oorspronkelijke roman door een postkoloniale lens bekijkt. Een recentere instantie is 50 Shades of Grey, dat ooit begon als “alternate universe” (“AU”, in fanfic-jargon) fanfiction van Twilight.

Tegenwoordig kan je zelfs binnen franchises werken vinden die erg lijken op fanfiction. Bij Star Wars kon je de vele romans en strips altijd al beschrijven als geautoriseerde fanfiction, maar ook The Force Awakens voelt in alle opzichten als het werk van een enthousiaste fan die toestemming heeft gekregen te spelen in de Star Wars-zandbak. In die context is het ook niet zo vreemd dat JJ Abrams het verwijt kreeg een Mary Sue te hebben geschreven.

Nog een voorbeeld: de kerstaflevering van Sherlock leek wel heel erg op slechte fanfiction. Het begint als een AU-verhaal, maakt de personages tot karikaturen van zichzelf en zit vol metatekstueel commentaar op kritiek die de serie heeft gekregen over de behandeling van de vrouwelijke personages. Op fanfiction-websites zijn veel betere Sherlock-verhalen te vinden dan wat ons hier voorgeschoteld werd door Moffat en Gatiss – en niet alleen omdat schrijvers van fanfic over het algemeen niet zo neerkijken op hun publiek.

Er komen steeds meer zandbakken waar keer op keer nieuwe verhalen in worden geschreven die niet oorspronkelijk in de planning zitten – bijna alle grote blockbusters zijn tegenwoordig deel van een franchise. Maakt het dan echt zoveel uit of de verhalen officiële goedkeuring hebben of niet?