Popcultuur kan als barometer fungeren, en aan die barometer te zien gaat het steeds beter met de acceptatie van transgender mensen. Laverne Cox als Sophia in Orange is the New Black luidde het startschot, en sindsdien zijn er steeds meer transgender mensen (vooral vrouwen) in de popcultuur aanwezig.

Een kort lijstje, dan maar: ik heb eerder een column en een recensie geschreven over Transparent; Janet Mock publiceerde in 2014 haar memoires; Caitlyn Jenner stond afgelopen maand op de cover van Vanity Fair om haar nieuwe vrouwelijke zelf te onthullen; en in Sense8, de nieuwe serie van de Wachowski’s (waarvan er één, Lana, ook trans is), is één van de acht centrale personages, Nomi, een transvrouw.

Tegelijkertijd is er (helaas) meestal geen vooruitgang zonder tegenbeweging, en die begon de afgelopen week op stoom te komen door een boos artikel in de New York Times van Elinor Burkett, die “vrouw-zijn” voorbehield aan mensen die een aantal vrij smalle ervaringen deelde.

En toen kwam donderdag het bizarre verhaal naar buiten van Rachel Donezal, het hoofd van een lokale branche van de NAACP, die bleek zich al een tiental jaren als Afro-Amerikaan te hebben voorgedaan terwijl ze eigenlijk blank was.

Deze gebeurtenis werd aangegrepen door een groep trollen om de hashtags #Transracial en #WrongSkin te laten trenden op twitter, waarbij ze zichzelf (in een doorzichtige poging om zowel niet-blanke als transgender mensen te treiteren) voordeden als mensen die in “het verkeerde lichaam geboren zijn”, namelijk in een blank lichaam terwijl ze zich eigenlijk zwart voelen.

Nogmaals: de hashtags zijn begonnen door mensen die anti-trans zijn, en die hun kans schoon zagen om wat zij zien als belachelijke activistentaal te misbruiken. Als professionele trol Milo Yiannopoulos meedoet, dan weet je waar je aan toe bent.

Maar: een flink aantal mensen viel ervoor. En een flink aantal mensen met in principe goede bedoelingen begon zich af te vragen: wat ís nou eigenlijk het verschil tussen ras en gender? Hoe is “ik voel me vrouw” anders dan “ik voel me zwart”; waarom zou het ene wel legitiem zijn en het andere niet?

Het is een lastige kwestie. Mijn korte antwoord zou zijn: ras is puur een “social construct” zonder fysiologische basis. Hierdoor heeft het alleen te maken met persoonlijke en familiegeschiedenis, en je geschiedenis kan je niet zomaar veranderen. Gender daarentegen is vervlochten met geslacht: genderrollen zijn sociaal geconstrueerd (en hebben dus ook met persoonlijke geschiedenis te maken), maar dat betekent niet dat gender niet ook op iets fundamentelers gebaseerd is – er zijn bijvoorbeeld neurologische indicaties gevonden voor genderverschillen.

Overigens ben ik niet tegen de discussie an sich. Ik heb er wat van geleerd: onder andere dat “transracial” een bestaande term is die gebruikt wordt door mensen die geadopteerd zijn door ouders uit een andere cultuur en/of ras, en die dus een spanning voelen tussen hun persoonlijke geschiedenis en hun familiegeschiedenis. Veel van hen zijn dan ook nogal geïrriteerd dat het woord nu misbruikt wordt.

Nu denk ik zelf wel dat gender meer een spectrum is dan vaak wordt onderkend. Ik snap het uitgangspunt van Burkett namelijk wél. Vrouwelijkheid is nooit iets geweest dat ik heel prangend heb gevoeld, en “vrouw-zijn” voelde voor mij wel degelijk als een (vaak moeizaam) leerproces. Als dan een transvrouw zegt dat ze een “vrouwelijk brein” heeft voelt dat in zeker opzicht als een argument ter versterking van de strakke genderrollen waartegen ik vecht.

Maar aan de andere kant: dat ik niet het idee heb dat mijn brein nou zo overdreven vrouwelijk is? Dat is míjn ervaring. En (tenzij je een Sensate bent) is dat de enige ervaring waar je inzicht in hebt. Hoe andere vrouwen – cis of trans – zich voelen, daarover kan ik alleen vertrouwen op wat ze zelf zeggen. Wat daar een logische conclusie uit lijkt is dat gender (net als geslacht, overigens) niet zozeer binair is maar een spectrum. In dat spectrum zit ik dan meer richting het midden dan transvrouwen, die in dat opzicht misschien wel meer recht hebben op de benoeming “echte vrouw” dan ik.

Bovenal denk ik dat feministische theorie belangrijk en interessant is, maar niet belangrijker dan menselijk respect. Dát doet Sense8 namelijk heel erg goed: je laten inzien hoe gewelddadig en is om mensen hun eigen identiteit niet te gunnen. Hoeveel moeite is het nou om de namen en voornaamwoorden te gebruiken waar mensen de voorkeur aan geven? Hoe overtuigd moet je wel niet zijn van je gelijk in deze complexe kwesties om koppig vast te houden aan voornaamwoorden die een ander laten weten dat je je eigen mening belangrijker vindt dan hun welzijn? Hoe arrogant moet je wel niet zijn om te denken dat je beter weet hoe iemand zich voelt dan die persoon zelf?

Ik ben niet de arbiter van wie vrouw genoeg is om zich vrouw te mogen noemen. En juist omdat mijn eigen ervaring zo anders is vind ik het fantastisch dat er nu zo’n verscheidenheid aan transvrouwen in de popcultuur aanwezig zijn.