Een vriendin van me is, net als ik, groot fan van The Good Wife. Toch heb ik soms het idee dat we een volledig andere serie aan het kijken zijn. Zij vindt het namelijk vooral zo heerlijk dat je altijd zeker weer dat het goed eindigt. Ik zie daarentegen een serie waar er geen triomf is zonder compromis, en waarin mensen die zichzelf zien als “goed” beetje bij beetje gecorrumpeerd raken.

Ik zeg niet dat die vriendin van me het fout heeft: Alicia wint vaak en heeft regelmatig het triomfantelijke laatste woord. Maar dit voorbeeld laat zien dat je elk stuk media of kunst op allerlei niveaus kan bekijken.

(Overigens denk ik wel dat er foute manieren zijn om een kunstwerk te bekijken. Van de mensen (meestal jongens) die Tony Montana, Henry Hill, Don Draper of Walter White als held zien durf ik te zeggen dat ze toch een essentieel element van de bijbehorende films en series hebben gemist. Of nog een voorbeeld: uit de Watchmen-film bleek dat Zack Snyder de strip toch niet helemaal begrepen had.)

Film Crit Hulk – daar hebben we hem weer – heeft ooit een net systeem beschreven van vier lagen van media- of kunstconsumptie: een eerste laag van kinderlijke verwondering, een tweede laag waarin mensen proberen deze verwondering te reproduceren, een derde laag van meer cerebrale analyse, en een vierde laag van vakmanschap.

De analyse is me iets te simplistisch – het verschil in hoe die vriendin en ik The Good Wife zien is vooral een kwestie van waar je de nadruk legt, en komt niet omdat één van ons “dieper” kijkt dan de ander. Bovendien denk ik dat de lagen elkaar niet onderling uitsluiten: bij een film als The Imitation Game kan ik zowel meegaan in de meer crowd-pleasing aspecten (niveau twee) en de gebreken van de film, bijvoorbeeld op scriptniveau, toch zien (niveau drie).

Maar ik moest laatst aan de analyse van de Hulk denken omdat ik bezig ben in één kunstvorm een laag dieper te graven: strips. Tot nu toe beoordeelde ik strips namelijk vooral op verhaal- en dialoogniveau. Het beeld was van ondergeschikt belang. Dat is natuurlijk een onvolledige kijk, want strips zijn juist door de interactie tussen beeld en tekst een aparte kunstvorm.

Nu had ik gelukkig van mijn collega’s een bon gekregen voor de stripwinkel. Ik heb hem ingewisseld voor o.a. “Understanding Comics” van Scott McCloud, een strip over hoe strips werken. Ik ben pas halverwege (en ik denk niet dat je door enkel het lezen van een boek een niveau dieper kan duiken), maar ik merk nu al dat ik langzamer en aandachtiger lees.

Waar McCloud vooral de nadruk op legt is niet de individuele panels maar de verbanden ertussen. Hij doet je nadenken over wat je haast vanzelf invult tussen opeenvolgende panels. Iets dat niet expliciet zichtbaar is, maar wel een essentieel element is van de leeservaring – en precies zo’n element dat, als je er bewust van wordt, het onderscheid kan zijn tussen de verschillende manieren van kijken.