Zomaar een quote op facebook afgelopen week: “laten we wel wezen, dat hele stripverhaalgedoe maakt de filmwereld kapot.” “Are they going to say this is fantasy?” vraagt Kazuo Ishuguro zich bezorgd af in een interview over zijn laatste boek, waarin een draak voorkomt van wie de adem je geheugen beïnvloedt.

Laatst op het eerste Gala van het Fantastische Boek in Den Bosch was het ook een terugkerend thema: mensen doen van alles om niet geassocieerd te worden met genre. Michel Faber’s nieuwe boek? Ja, het speelt zich af in de ruimte, maar “daar moet je doorheen kijken”. Ik ken mensen die Game of Thrones zeker fantastisch zouden vinden, maarja: “ik heb niet zoveel met draken.”

Niet dat ik me nooit bezondig aan genre-snobisme. Ik verklaarde vroeger dat ik alle genres wel keek “behalve horror en romcoms”. Maar eigenlijk is het volledig uitsluiten van een genre nooit een goed idee, omdat de categorieën gebaseerd zijn op vrij oppervlakkige details, die meer met context en aankleding te maken hebben dan met inhoud.

Binnen sciencefiction en fantasy heb je drama’s, komedies, satires, actie – noem maar op. Het is waar dat teveel fantasy zich beperkt tot het slaafs volgen van het heldenverhaal volgens Joseph Campbell, maar er is zoveel meer: van de absurdistische humor van Terry Pratchett tot de oplichtingsverhalen van Scott Lynch, via de epische machtsstrijd die George R.R. Martin ons (met af en toe tussendoor een draak) voorschotelt.

Dat ik een afkeur had van horror en romcoms had – geloof het of niet – een gemeenschappelijke oorzaak: bij beide genres voelde ik me te gemakkelijk gemanipuleerd. Ik kon de trucjes zien, maar ze werkten tóch. Omdat ik de genres vermeed kwam ik er pas veel later achter dat er ook horrorfilms zijn die meer hebben dan alleen plotselinge harde klappen, en romantische komedies die effect sorteren door echte romantiek in plaats van aanzwellende violen.

Bovendien: als je je dood staart op de oppervlakkige elementen die een genre definiëren, kan je missen wat er verder nog te zien is. Ik citeer even Film Crit Hulk, die The LEGO movie in zijn top 10 van 2014 besprak:

BUT AT THE HEART OF ALL THESE DISCUSSIONS IS THE MOST IMPORTANT ONE OF ALL: HOW THE WORLD DEALS WITH SURFACE JUDGEMENTS AND WHY THAT IS SO DEEPLY PROBLEMATIC TO OUR CULTURE. IT’S NOT A NEW PROBLEM, BUT WE UNDOUBTEDLY LIVE IN A WORLD WHERE PEOPLE THINK THE SURFACE OF THE THING IS THE THING. WE’VE HAD THE SOLUTION TO THIS ONE FOREVER, BUT IT’S JUST ANOTHER ONE OF THOSE BANAL PLATITUDES (SOMETHING ABOUT BOOKS AND COVERS). BUT IT’S ABSOLUTELY A MORE PRESSING CONCERN IN THE MODERN AGE WHERE THERE IS JUST SO MUCH DAMN STUFF TO OCCUPY OUR TIME THAT IT’S EASIER TO MISS THE IDENTITY AND PURPOSE UNDERNEATH THE SURFACE. TAKE THE ENTIRE IDENTITY OF THE LEGO MOVIE ITSELF: IT TAKES WHAT MANY ASSUMED WOULD BE A TWO-HOUR TOY COMMERCIAL AND TURNED INTO A DAVID FOSTER WALLACE ESSAY, WRAPPED IT IN A GOLDEN AGE SIMPSONS EPISODE, AND THEN HAD THE GUMPTION TO EMPLOY A META DEVICE THAT ENDED UP BEING CAPABLE OF MAKING US CRY. SERIOUSLY, THAT’S HOW SIMULTANEOUSLY COMPLEX, ENTERTAINING, AND CATHARTIC THIS MOVIE WAS… BUT AS MUCH AS IT SEEMED TO RESONATE ACROSS THE BOARD, PEOPLE STILL MISS THE FILM’S TRUE, SUPERLATIVE VALUE BECAUSE THESE KINDS OF FILMS AREN’T SUPPOSED TO BE CAPABLE OF IT. WHAT’S WORSE IS THAT A CERTAIN BRANCH OF THE INTELLIGENTSIA CHASTISES THE AUDIENCE FOR RECOGNIZING THE COMPLEXITY, INSINUATING THAT WE’RE JUST ALL ABOUT THE CANDY-COATING. IT’S SURFACE-DWELLERS ACCUSING OF SURFACE-DWELLING.

De Hulk schreeuwt altijd, maar (over door oppervlakkige elementen heen kijken gesproken) is één van de meest bedachtzame schrijvers over popcultuur. Ik vind zijn enthousiasme over The LEGO movie wat overdreven – zó diep is de film nou ook weer niet – maar hij heeft een punt: iets afwijzen omdat het oppervlakkige elementen heeft waar je op neerkijkt is juist heel erg oppervlakkig.

De Marvelfilms zijn in zekere opzichten voornamelijk spektakel, en volgen een wel erg eentonig stramien – ik zou het fantastisch vinden als er eens eentje níet zou eindigen met de vernietiging van grote hoeveelheden onroerend goed. Maar vooral bij Marvel zit er vaak wél wat onder: de eerste Captain America is een hommage aan tweede wereldoorlog propaganda, de tweede ent zich op de paranoïde thrillers van de jaren zeventig, Guardians of the Galaxy is een avonturenverhaal in de ruimte… Toch jammer als je dat vanwege oppervlakkige overwegingen allemaal mist.

PS. Op facebook kwam naar aanleiding van deze column flink wat discussie op gang.