De serie Transparent gaat over een vader die uit de kast komt als transvrouw, iets waar haar kinderen en ex-vrouw maar geleidelijk aan kunnen wennen. Ik ga binnenkort een recensie schrijven, en vond het (spoiler) een fantastische serie, grappig en menselijk en gelaagd – maar transgender kijkers hadden flink wat kritiek.

Wat is die kritiek? Bijvoorbeeld dat een man, Jeffrey Tambor, hoofdpersoon Maura speelt – iets dat ik gezien de flashbacks e.d. begrijpelijk vindt, maar dat een dubieuze traditie voortzet. Ook vaak genoemd is dat de serie uiteindelijk minder gaat over de ervaringen van Maura, en meer over de ervaringen van haar kinderen.

Ik vind dit zelf niet echt een geldig kwaliteitsargument. Het is ook te verklaren: maakster Jill Soloway werd geïnspireerd doordat een van haar ouders trans bleek te zijn. Ik kan me echter voorstellen dat – als je jezelf al zo weinig in de media terugziet, en al helemaal niet vaak positief – het teleurstellend is als jouw ervaringen worden gereduceerd tot een aanleiding voor cisgender mensen om zich allerlei vragen te stellen over gender en seksualiteit.

Er wordt in deze context ook regelmatig een vaak voorkomende fout gemaakt: uitbeelding wordt gelijk gesteld aan goedkeuring. Er wordt geklaagd over de kinderen, die weliswaar qua leeftijd volwassen zijn maar qua gedrag nou niet bepaald, en die af en toe ronduit wreed doen tegen hun “moppa”. Maar het gedrag van de kinderen wordt niet als goed of acceptabel gepresenteerd, zelfs vaak niet als begrijpelijk: het zijn egoïstische eikels, die de hele wereld alleen vanuit zichzelf bekijken. Juist door hun fouten zijn ze interessant.

De uitbeelding van transman Dale is ook een gevoelig punt. Hier heb ik meer begrip voor. Hij date met dochter Ali, en hoe ze hem ziet heeft iets fetisjistisch. Er wordt door subjectieve filmtechnieken duidelijk gemaakt dat zij hem niet als volledig mens ziet, maar dat ze allerlei vooroordelen en fantasieën op hem projecteert. Nu maakt de manier van filmen duidelijk dat Dale niet is hoe Ali hem zit. Maar tegelijkertijd krijgen we niet te zien wie Dale dan wél is als mens, en in die zin wordt hij gebruikt als rekwisiet in haar bewustwordingsproces.

Ik kan de meeste kritiek weg-relativeren. Maarja: ik ben cisgender. Ik wilde weliswaar als kind af en toe een jongen zijn, maar dat kwam door maatschappelijke factoren: ik had al vrij vroeg door dat mannen in veel opzichten het makkelijker hadden dan vrouwen, en bovendien was ik niet bepaald een natuurtalent in meisjesachtig gedrag. Ik heb nooit het idee gehad dat ik in het verkeerde lichaam zat, en ik kan dus de ervaringen van transgender mensen alleen vanuit het perspectief van een buitenstaander bekijken.

Dat maakt het moeilijk om de kritiek zomaar opzij te zetten, zelfs al ben ik het er niet altijd mee eens. Dingen die voor mij makkelijk te relatieveren zijn kunnen namelijk vanuit een insider-perspectief allesbepalend zijn. En omdat ik hier niet echt recht van spreken heb, wil ik de kritiek van het transgender publiek niet zomaar negeren in een recensie.

___

Naar aanleiding van deze column ontstond op facebook een interessante discussie.