Waarschuwing: dit stuk bevat een zogenaamde “spoiler” over de identiteit van het personage van acteur Benedict Cumberbatch in de nieuwe STAR TREK film. Ik betoog dat het belachelijk is dat dit een spoiler is, en dat het weinig tot niets van de film “verpest”, maar mensen die de film liever blanco zien kunnen beter later terugkomen.

 Soylent Green bestaat uit mensen. Bruce Willis was de hele tijd al dood. “Rosebud” is de naam van de slee.

Het zijn de clichévoorbeelden van “spoilers” – gegevens die, zoals de naam doet vermoeden, een film “verpesten” als je ze van te voren al weet. Maar laten we eens even naar deze voorbeelden kijken. Zijn het echt “verpesters”? SOYLENT GREEN, een film die ik een jaar of twee geleden voor het eerst zag, is misschien minder choquerend als je al weet waar het wondervoedsel uit bestaat, maar is nog steeds boeiend en zelfs ontroerend. Er is inderdaad vrij weinig aan THE SIXTH SENSE als je de clou al weet, dus in dat geval is de benaming terecht – al is het de moeite waard te vermelden dat de regisseur met deze techniek sindsdien een stuk minder succes heeft gehad. En in CITIZEN KANE is de vraag “wat is Rosebud”, die als een soort MacGuffin aanleiding geeft tot de hele film, een stuk belangrijker dan het antwoord, dat voornamelijk symbolische betekenis heeft.

Kortom: niet alle “spoilers” verpesten daadwerkelijk wat. Dit zou je niet vermoeden op basis van de hedendaagse verslaving aan geheimhouding. Afleveringen van Mad Men worden naar critici gestuurd met uitgebreide lijsten van dingen die de recensies niet mogen vermelden. Misleidende gegevens worden op de filmdatabase imdb.com geplaatst. Regisseur J.J. Abrams van STAR TREK INTO DARKNESS heeft zo’n beetje zijn hele carrière gebaseerd op het concept van de “mystery box”, en verkoopt al zijn series en films voornamelijk met de belofte op een schokkende onthulling.

Daarom werd er heel mysterieus gedaan over wie Benedict Cumberbatch speelt in de nieuwe Star Trek-film. Khan, dachten fans: Benicio del Toro, die net als de oorspronkelijke acteur in de rol Ricardo Montalban latino is, was benaderd voor de rol, en dit was de tweede film in de nieuwe serie, terwijl STAR TREK: WRATH OF KHAN de tweede film was uit de oude. Het werd ontkend. Er werd mysterieus over gedaan. En wie speelt Cumberbatch? Khan, inderdaad – al is het puur een onthulling voor het publiek, want Kirk en Spock hebben in dit alternatieve universum die naam nog nooit gehoord.

Het is op zich niet storend. De zelfbewuste hommages aan WRATH OF KHAN – inclusief iemand die weer theatraal “Khaaaaaaan” ten hemel roept – zijn op zich geinig voor de fan. Maar het kan ook anders.

Ik heb laatst The Song of Achilles gelezen, een hervertelling van de Illias vanuit het perspectief van Patroclos, de grote liefde van Achilles wiens dood hem eindelijk tot vechten brengt. Ook ben ik de nieuwe Doctor Who aan het bijkijken, en heb ik kortgeleden de laatste twee afleveringen van het vierde seizoen gekeken, “The End of Time”.

Die twee dingen lijken op het eerste oog niets met elkaar te maken te hebben. Maar beiden gaan ze over lotsbestemming. Specifieker nog: beide verhalen hebben een hoofdpersoon die zich bewust is van zijn lot. Niet alleen zijn wij al van te voren “gespoiled” over hoe het eindigt, maar de personages zijn dan zelf ook. En tóch zijn de verhalen boeiend, zelfs spannend – en zijn ze narratief interessanter dan veel van wat J.J. Abrams heeft gedaan.

Madeline Miller, de schrijfster van The Song of Achilles, doet niet heel veel nieuws met het oeroude verhaal. Haar voornaamste toevoeging is dat niet alleen de moeder van Achilles, Thetis, weet dat hij jong zal sterven als hij Hector dood. Achilles zelf weet dat ook. In haar lezing is de reden dat de oorlog om Troje tien jaar duurde vooral dat Achilles probeerde zijn lot te ontlopen – of op z’n minst uit te stellen. Een diep egoïstische beslissing, gezien hoeveel mensen er sterven terwijl hij zijn eigen dood uitstelt. Het geeft echter ook een heel menselijke verklaring voor beslissingen die in het werk van Homerus uit een onverklaarbare trots en arrogantie voort lijken te komen.

De volgende twee paragrafen bevatten details over de twee afleveringen “The End of Time” van Doctor Who. De paragraaf daarna bevat details over het plot van de eerdere aflevering “The Water of Mars”.

In “The End of Time” weet de Doctor dat zijn leven – of in ieder geval zijn leven als David Tennant – niet heel lang meer zal duren. “Hij zal vier keer kloppen” is hem voorspeld. Aan het begin van het eerste deel klopt zijn tegenstander The Master al vier keer op een olievat, maar dan hebben we nog hoop. Hij moet in ieder geval het plan van de meester nog verijdelen van de meester, dus het kan nog geen tijd zijn. De Doctor verslaat inderdaad al de gevaren op zijn pad, op wonderbaarlijke wijze. Hij lijkt het lot te hebben afgewend. En dan horen we vier beleefde klopjes.

Uiteindelijk is de dood van de Doctor een keuze. Een opoffering, omdat hij niet anders kan – hij is tenslotte de Doctor. Is zijn dood minder aangrijpend omdat we wisten dat het onvermijdelijk was? Integendeel. Omdat wij het al wisten, en vooral ook omdat hij wist dat er geen ontkomen aan is, zit je de hele aflevering extra in spanning. “I don’t want to go” zegt de Doctor, en omdat we weten dat het moet is het nog extra tragisch**.

Het werkt des te beter omdat de Doctor in de vorige aflevering, “The Waters of Mars”, het lot nog koppig te lijf was gegaan. In die aflevering komt hij aan op een ruimtebasis waarvan hij weet dat die dag alle inwoners zullen overlijden bij een grootste explosie. Hij kan niet helpen, want dit is een zogenaamde “fixed point” – de dood van de leider van de expeditie inspireerde veel van haar nakomelingen tot grootse daden, en mag daarom niet voorkomen worden. Uiteindelijk kan hij toch niet niets doen, en redt hij drie mensen. Hij komt er achter dat het lot zich recht, maar toch heeft hij verschil gemaakt: twee “onbelangrijke mensen” leven aan het eind die zonder hem waren gestorven. Jammer voor de Doctor alleen is hij niet onbelangrijk.

Dan is er nog een ander niveau, waarin de lezer informatie heeft die de personages ontbreekt. Alsof je “gespoild” bent over hun lot. Dit gebeurde mij bijvoorbeeld laatst bij het lezen van Wolf Hall van Hilary Mantel, een boek over Thomas Cromwell, adviseur van Hendrik de 8e. Het boek gaat voornamelijk over de geleidelijke klim tot koningin van Anne Boleyn. Met enige kennis van de Britse geschiedenis weet je dat ze door haar ambitie niet goed zal eindigen. Maar die kennis “verpest” het boek allerminst – de dramatische ironie zorgt er juist voor dat alles spannender wordt en een de lading van een Griekse tragedie meekrijg (ook een genre, overigens, waar je het einde van te voren meestal al weet).

Er zijn nog meer voorbeelden te bedenken. Natalie Dormer, de Anne Boleyn uit het plaatje, speelt nu in de fantasyserie Game of Thrones. Tussen seizoen 2 en 3 heb ik alle boeken waarop de serie gebaseerd is gelezen, vooral – het moet gezegd – omdat ik wilde weten wat er zou gebeuren (het hielp niet: nu wil ik alleen maar weten wat er ná boek 5 gebeurt). Maar tot nu toe geniet ik in geen enkel opzicht minder van de serie. Sterker nog, vaak zorgt de voorkennis ervoor dat ik meer plezier heb aan de scènes die opzetten wat er gaat komen. Er is zelfs wetenschappelijk onderzoek gedaan dat laat zien dat veel spoilers helemaal niets verpesten! Maar ik geloof dat ik mijn punt heb gemaakt: fictie heeft geen twists of verbazingwekkende onthullingen nodig, en vooral niet van het laffe soort als de onthulling van een naam van een slechterik.

Het ironische is STAR TREK INTO DARKNESS grif gebruik had kunnen maken van dramatische ironie, aangezien veel kijkers weten wat er inde vroege film (en in de aflevering “Space Seed” van Star Trek: The Original Series) gebeurde toen de crew van de Entreprise Khan Noonien Singh tegenkwam. Stel dat de crew het ruimteschip met de bevroren lichamen was tegengekomen, en Khan had wakker gemaakt. Dat had heel wat spanning met zich meegebracht, omdat wíj weten dat de man een megalomane, moordlustige superman is, maar Kirk en Spock niet, terwijl de mogelijkheid bestaat – we zitten tenslotte niet in het verleden maar in een alternatief universum – dat de uitkomst anders zal zijn, slechter of beter. Het had bovendien Spock prime van een hele interessante character arc voorzien: vertelt hij de crew wat hij weet, zelfs al zal dat misschien de dood betekenen van mensen die (nog) niets slechts hebben gedaan?

Ik vond STAR TREK INTO DARKNESS best aardig (mijn recensie zal deze week bij Schokkend Nieuws verschijnen). Maar door J.J. Abrams z’n obsessie met z’n mystery box is het ook een film vol gemiste kansen.

*Ook (mede-)schepper van de series Lost en Fringe, regisseur van Cloverfield en Super 8, en van de aankomende nieuwe STAR WARS film.

** Al doen de van-dik-hout-zaagt-men-planken muziek en de veel te uitgerekte afscheidsscènes hun best om het effect teniet te doen. Ik vind Who erg leuk, maar het is af en toe wel iets té kitch.